کودک مبتلا به طیف اوتیسم چه ویژگی‌هایی دارد؟
به گزارش پایگاه خبری موفقیت شناسی، زهرا درویشی روانشناس بالینی در یادداشتی نوشت: اوتیسم یک واژه یونانی است که وارد زبان کشورهای مختلف دنیا شده است. این واژه از دو بخش «اوتوس» یعنی «خود» و «ایسم» به معنای «گرایش» تشکیل شده است که در مجموع خودگرایی و بی‌توجهی به محیط اطراف، برداشت مناسبی در تعریف تاریخچه این اختلال است.
اوتیسم برای اولین‌بار در سال 1943 به‌عنوان یک اختلال اجتماعی و عاطفی توسط لئوکانر روان‌پزشک امریکایی مطرح شد، پس از آن در سال‌های 1960 اعتقاد بر این بود که این کودکان دارای والدین یخچالی و از تربیت و روابط عاطفی سرد و نامهربانانه‌ای برخوردار هستند. اما در DSM5 با معیار تشخیصی پیوستاری تشخیص این سندرم شکل تازه‌ای گرفت و با عنوان اختلالات طیف اوتیسم مطرح گردید که به اختصار موضوع بحث این یادداشت است.
اوتیسم چیست
اوتیسم Autism نوعی اختلال رشدی عصبی است که با اشکال در تعاملات اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی، بروز رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای، پژواک کلامی، مشخص می‌شود. در اصطلاح به این افراد اوتیستیک یا درخود مانده می‌‌‌گویند.
شیوع و علت بیماری اوتیسم
با توجه به پیچیدگی نوروبیولوژیکی و متنوع بودن علایم اوتیسم دلایل ابتلا به این اختلال هنوز به‌طور دقیق شناخته نشده است. اما مطالعات گواه بر این است که عوامل ژنتیکی و محیطی تاثیر به‌سزا و اصلی در ابتلا به این سندرم را دارد. تعداد بیماران مبتلا به این اختلال مشخص نیست ولی نشانه‌های این بیماری به‌طور معمول در سه سال اول زندگی فرد مشاهده می‌شود و بسیاری از افراد اوتیستیک تا قبل از دو سالگی کاملا نرمال هستند. میزان شیوع این اختلال در پسران 3 تا 4 برابر دختران است.
نتایج تحقیقات نشان‌دهنده این است که بیماری اوتیسم تداخلاتی را در مغز ایجاد می‌کند که منجر به بروز بیماری‌های دیگری از جمله عقب‌ماندگی ذهنی، صرع، اختلالات یادگیری،کم هوشی و .. می‌شود.
علائم بیماری اوتیسم
در سال 2013 در DSM-5 اختلال طیف اوتیسم با عنوان ASD بر اساس ناهنجاری در تعامل و ارتباط اجتماعی و علایق و فعالیت‌های تکراری و کلیشه‌ای و در سه سطح نیاز به حمایت، نیاز به حمایت زیاد، نیاز به حمایت بسیار زیاد مورد بحث و بررسی قرار گرفت که در زیر به برخی از این نشانه‌ها اشاره شده است.
- فاصله گرفتن و بی‌تفاوت بودن از دیگران و دوری‌گزینی
- علاقه‌مندی به اشیا چرخشی مانند ماشین لباس‌شویی، پنکه و یا چرخاندن وسایل بازی
- مقاومت در مقابل هرگونه تغییر در شرایط عادی و روزمره
- رفتارهای کلیشه‌ای (Stereotypy) و تکرار آن به‌صورت افراطی مانند چرخاندن سر و گردن به‌صورت مداوم یا دویدن مکرر در یک مسیر مشخص
- Self Injury (خود‌زنی) در کودکان اوتیستیک از رفتارهای رایج است مانند ضربه زدن پیاپی به سر و صورت
- ناتوانی در برقراری ارتباط با هم سن و سالان
- ناتوانی در برقراری رابطه هیجانی
- فرار در برقراری تماس چشمی با دیگران
- عدم توجه و تمرکز به گفته‌های دیگران
- کاربرد پاسخ‌های نامرتبط و واکنش‌های غلط و بی‌توجهی به احساسات دیگران
- پژواک کلامی و تکرار کلمات شنیده شده از طرف مقابل
- پرخاشگری و رفتارهای سرکوب‌گرانه و آزار دادن دیگران
- حساسیت کم یا زیاد حواس پنجگانه نسبت به پیرامون
- بی‌علاقگی و بی‌نیازی به بازی‌های گروهی
- ناتوانی در بیان کلمات و جملات در شرایط سنی گوناگون
- ناهنجاری‌های هوشی و شناختی
- اشتغال فکری بیش از اندازه به اشیا خاص
- عقب بودن درک زبان نسبت به تولید واژگان
درمان بیماری اوتیسم
تاکنون هیچ روش مشخصی برای درمان قطعی بیماری اوتیسم مشخص نشده است. اما بر اساس نتایج تجربیات برای درمان اوتیسم بهتر است از روش‌های تیمی و مکمل توسط روان‌پزشک، روانشناس، کاردرمانی، گفتاردرمانی و گاهی به‌دلیل بروز اختلالات دیگر مراجعه به پزشک مغز و اعصاب و اطفال نیز ضرورت دارد. بسیاری از روش‌های درمانی مدرن و متناسب با شرایط سنی و شدت بیماری کودکان درخودمانده وجود دارد که برخی از نتیجه بخش‌ترین و مفیدترین روش‌های پیش‌گیرانه از شدت بیماری و موثر برای بهبود به شرح زیر است.
روش درمانی ABA: یکی از موثر‌ترین روش‌های درمانی در طیف اوتیسم روش ABA است که توسط تراپیست با مهارت آموزی به کودک رفتارهای مثبت را تقویت و جایگزین رفتارهای منفی می‌کند. این روش به‌صورت زنجیره‌ای و متوالی در بلندمدت تغییر قابل توجهی در این افراد ایجاد می‌کند.
موسیقی‌درمانی: با توجه به اینکه آمار علاقه‌مندی و استعداد کودکان اوتیستیک در موسیقی و ریاضی ثابت شده است، با روش‌های موسیقی‌درمانی می‌شود بر مهارت‌های سازنده کودک در بعد روانی و اجتماعی تاثیر ویژه‌ای ایجاد کرد.
کاردرمانی: در به‌کارگیری کودک در فعالیت‌های هدفمند و فراگیری رفتارهای اشتراکی و تعامل اجتماعی و سرگرمی‌های گروهی روش بسیار کاربردی است.
گفتاردرمانی: به‌دلیل اشکال در ایجاد آواسازی و کاربرد صحیح کلمات، ارتباط کلامی و معانی واژگان این روش یقینا در بهبود و کنترل کودکان اوتیستیک نقش مثبتی دارد.
درمان‌های دارویی: این روش درمان متناسب با بیماری و توسط روان‌پزشک اقدام می‌گردد و در اکثر موارد منجر به کنترل رفتارهای تحریک‌پذیر، پرخاشگری، خودآزاری،کنترل تمرکز و توجه در کودکان اوتیستیک می‌شود.
بنابر تشخیص متخصصین سلامت روان، درمان‌های روان‌کاوی، نوروفیدبک، گروه‌درمانی، اقتصاد ژتونی و بسیاری از روش‌های نوین دیگر که مفصل‌تر از موضوع این یادداشت است نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چگونه از بیماران اوتیستیک حمایت کنیم؟
با توجه به اینکه بسیاری از نشانه‌ها در میان افراد اوتیستیک مشابه یکدیگر است برخی از مهم‌ترین نکات حمایتی و حساس در برخورد با این بیماران نامبرده می‌شود:
- پردازش واژگان برای کودکان درخودمانده بسیار مشکل است، بنابراین می‌بایست تا جای امکان از وازه‌های ساده و شمرده برای ارتباط با آن‌ها استفاده کرد و روابط کلامی برای این کودکان راحت‌تر بر‌قرار شود.
- کودکان اوتیستیک عموما به رفتارهای تکراری علاقه مند هستند و گرایشی به فعالیت‌های پرچالش و متنوع ندارند با این ویژگی‌ها برای حفظ آرامش آن‌ها بهتر است از سرگرمی‌های مورد علاقه و هر چند تکراری آن‌ها حمایت شود.
- در برقراری ارتباط فیزیکی با کودکان درخود مانده محتاط باشیم. با توجه به اینکه این بیماران یا با پر‌حسی یا با بی‌حسی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند، بنابراین از به آغوش‌کشیدن، نوازش‌کردن، فریادهای ناگهانی، و در شرایط پر‌حسی با کمترین صداها و تحریک حسی ابراز انزجار و کلافگی می‌کنند.
- کودکان اوتیستیک از تماس چشمی خودداری می‌کنند، بهتر است هنگام صحبت کردن در مسیر دیداری آن‌ها قرار بگیرید ولی اصرار به تمرکز از طریق آن‌ها نداشته باشید.
- در ارتباط با بیماران درخودمانده می‌بایست تا جای امکان صبوری به خرج دهید چرا که کندی عملکرد و بی‌حوصلگی در این افراد دیده می‌شود.
- در برقراری با این افراد اوتیستیک احساسات و هیجانات چهره‌ای را نشان دهید تا از میل و رغبت شما نسبت به خود خرسند و آگاه باشند.
- برای آموزش به کودکان اوتیستیک از متخصصان بهداشت روانی از جمله روان‌پزشک، روانشناس، گفتاردرمان، کاردرمان استفاده کنید و از روش‌ها و باورهای خرافی و تصورات غلط در مورد این اختلال پرهیز کنید.
- داشتن کودک اوتیستیک قطعا می‌تواند در روابط خانوادگی، اجتماعی، شغلی شما تاثیری استرس‌زا و حتی همراه با انزوا و قضاوت اطرافیان داشته باشد، که بهتر است برای پیش‌گیری از هرگونه تنش و فرسایش از ارتباط‌های غیرضروری خودداری شود و یا اینکه مقاومت خود را نسبت به سرزنش‌های دیگران افزایش دهید.
- پرهیز از مواد خوراکی محرک مانند انواع نوشیدنی محرک مانند چای، قهوه،کاکائو، تنقلات رنگی، و خوراکی‌های سالم و مغذی حاوی امگا 3، انواع ویتامین‌های گروه B، مواد معدنی و .. را جایگزین کنید.
سخن پایانی
بیماران اوتیستیک دنیا را متفاوت‌تر از بقیه انسان‌ها می‌بینند، می‌شنوند، احساس و درک می‌کنند. به وضوح دیده می‌شود که افراد درخودمانده افراد ناتوانی نیستند بلکه توانایی و عملکرد متفاوتی از بقیه انسان‌ها با معیارهای مشخص دارند. میزان شیوع طیف اوتیسم در دو دهه گذشته افزایش قابل توجهی در سراسر جهان داشته است ولی آمار دقیقی از تعداد مبتلایان درکشورهای مختلف گزارش نشده است. این اختلال تاثیرات گوناگونی بر روند رشد کودک می‌گذارد و با تشخیص سریع و به موقع و کاربرد راه‌های درمانی صحیح در بهبود وضعیت زندگی و چرخه کنترل بیماری نتایج بهتری را می‌توان مشاهده نمود.
با افزایش بیماران ASD روز دوم آوریل هر سال به‌عنوان روز جهانی آگاهی اوتیسم World Autism Awareness Day در تقویم نام‌گذاری شده است که هدف آن یادآوری، آگاهی و تشویق برای دست یافتن به تحقیقات عمیق، تشخیص و درمان درست و همچنین فرهنگ‌سازی عمومی در پذیرفتن و به رسمیت شناختن این بیماران است.
زهرا درویشی
روانشناس بالینی
فهرست منابع
– انجمن روان‌پزشکی امریکا(1398)، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM5، چاپ اول،تهران: انتشارات ارجمند
– فولادگر، مهدی، اوتیسم علل علائم و انواع و درمان، سایت مرکز اوتیسم اردیبهشت، 14 خرداد 1399
پایان پیام/
