چگونه شخصیت‌های اسکیزوئید یا کناره‌گیر را در روابط میان فردی تشخیص دهیم؟
به گزارش پایگاه خبری موفقیت شناسی، زهرا درویشی روان‌شناس بالینی در یادداشتی نوشت: بسیاری از افراد در طول زندگی دچار کناره‌گیری و انزوا می‌شوند و نیازی به‌ارتباط با دیگران در خود حس نمی‌کنند ضمن اینکه قرار گرفتن در فضای جمعی برای آن‌ها امری دشوار و طاقت‌فرسا است. منحصر به‌فرد بودن انسان‌ها باعث می‌شود در بسیاری از مواقع در نگاه جامعه و تیپ‌بندی شخصیتی به‌ویزگی‌های درون‌گرا و تکرو یا برون‌گرا و اجتماعی تفکیک شوند. اینکه کناره‌گیری جزئی از رفتارهای نرمال و خصوصیات انتخابی فرد یا بیمارگونه و خارج از استانداردهای یک شخصیت سالم باشد به‌اختصار موضوع مورد بحث و بررسی این یادداشت است.
اسکیزوئید چیست؟
اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder) که به‌صورت خلاصه در روان‌شناسی SPD نامیده می‌شود، درگروه اختلال‌های شخصیت قرار دارد، بنابر تعریف DSM5 (انجمن روان‌شناسی امریکا) یک الگوی فراگیر و مزمن نقص در روابط میان‌فردی و اجتماعی، بروز تحریف‌های ادراکی و شناختی و رفتارهای عجیب که از اوایل بزرگسالی شکل می‌گیرد. اسکیزوئید در سال 1924 توسط روان‌پزشک سوئیسی یوجین بلولر شناخته شد و در ابتدا برای افراد درون‌گرا و تک‌محور به‌کار برده شد، پس از آن با بررسی و دقت‌های بالینی بیشتر به‌صورت اختلالی مشخص مطرح گردید. نکته حائز اهمیت و آشکار در بیماران اسکیزوئید این است که از انزوای خود شکایتی ندارند و به‌عنوان الگوی روابط درست و مورد قبول خودشان می‌دانند.
ویژگی‌های بالینی اختلال شخصیت اسکیزوئید
غالبا این اختلال در دوران کودکی با دوری‌گزینی، انزوا و گرایش به‌فعالیت‌های انفرادی آغاز می‌شود. شخصیت‌های اسکیزوئید حساسیت کم‌تری نسبت به‌نوسان‌ها و تغییر‌های اجتماعی دارند و از آن‌جا که سبک زندگی آن‌ها فردی و جمع‌گریز است، نسبت به‌تحسین و تمجید دیگران در‌قبال پیشرفت‌ها و یا سرزنش کردن در مورد کاستی‌های خود اعتنایی نمی‌کنند. این بیماران عموما مشاغلی را انتخاب می‌کنند که تحت کنترل شخصی و نیاز به تعامل جمعی و شراکت نداشته باشد و ترجیح می‌دهند فعالیت‌های شبانه و پنهان از دید عمومی را انتخاب کنند بیشتر به‌کتاب‌های فلسفی و علمی روی می‌آورند و موسیقی خاص و تماشای فیلم های مختلف در تنهایی از علاقه‌های آن‌ها است. تشکیل خانواده و ازدواج در میان بیماران اسکیزوئید به‌ندرت انجام می‌شود و یا هرگز اتفاق نمی‌افتد. ازدواج در زنان اسکیزوئید بیشتر از مردان است و در اکثر مواقع به‌دلیل منفعل بودن بیش از حد خشونت‌پذیر و در کنترل شریک زندگی خود هستند که اغلب نتیجه مثبتی ندارد. گرایش به‌سبک زندگی خاص و متفاوت چه در زمینه علمی و تحصیلی و چه در نحوه پوشش و برنامه غذایی این افراد چشم‌گیر است. زندگی در خلوت و گاهی تخیل‌گرایی قدرت نوآوری و خلق تازه‌ها را در ایشان افزایش می‌دهد. دلبستگی به‌حیوانات خانگی، اشیاء خانگی، ابزار بازی، وسایل کامپیوتری، و سایر سرگرمی‌های تکی نیز در این بیماران فراوان دیده می‌شود . برخی از رایج‌ترین نشانه‌های بارز کناره‌گیری به‌صورت موردی در زیر اشاره شده است:
– گستره محدود در روابط اجتماعی
– اشکال در بیان هیجان‌ها در روابط دوستانه
– واکنش‌های سرد و پاسخ‌های کوتاه به‌سوال‌های دیگران
– تکروی و میل به‌فعالیت‌های انفرادی و مستقل
– اعتیاد به‌انواع مواد مخدر، روان‌گردان یا سوء مصرف الکل
– بی‌تفاوتی نسبت به‌تشویق و تحسین دیگران نسبت به‌خود
– اختلال یا سردی در روابط جنسی
– اجتناب از هیجانات شادی‌بخش گروهی و اجتماعی
– تمایل نداشتن به‌تماس چشمی با دیگران
– بی‌توجهی و یکنواختی در گفتار و رفتار
– بی‌اعتمادی و ارزیابی منفی از ارتباط با دیگران
– داشتن علاقه‌ها و سرگرمی‌های خاص و محدود
– کاربرد واژه‌های ادبی و استعاره‌های عجیب
– دارا بودن سطح بالای هوشیاری، حافظه، تفکر انتزاعی و شناختی
– خطر اقدام به‌خودکشی
– صمیمیت فقط با بستگان درجه یک
علت و درمان اسکیزوئید
مانند بسیاری از بیماری‌های روانی علت و آمار مشخصی برای شخصیت‌های اسکیزوئید مطرح نشده است. اما در برخی از تحقیقات آمار این بیماری در مردان بیشتر از زنان گزارش شده است. متخصصین بهداشت سلامت روان بر این باورند که عوامل تربیتی و محیطی، شیوه‌های فرزند‌پروری، تجارب دوران کودکی، و عوامل ارثی و ژنتیکی، داشتن والدین در اصطلاح سرد و یخچالی، نقش اصلی در ابتلا و شدت این بیماری را دارد. به‌علاوه در برخی از مطالعات خجالتی بودن و کم‌رویی در دوران کودکی را عاملی برای کنارگیری در بزرگسالی عنوان کرده‌اند. با توجه به‌اینکه افراد کناره‌گیر باور درستی از بیماری خود ندارند و به‌دلیل عدم تمایل به‌برقراری ارتباط با درمان‌گر مراحل پذیرش و مراجعه بسیار پیچیده‌ای دارند، روی آوردن به‌درمان و کمک‌خواهی از اعضای خانواده در میان آن‌ها به‌ندرت اتفاق می‌افتد. عواملی مانند آسیب‌های فردی و بن بست‌های اجتماعی، کاهش عملکرد در زندگی عادی، ابتلا به‌بیماری‌های روانی دیگر دلیل مراجعه برای درمان این بیماران است و معمولا توسط نزدیکان و افراد خانواده پیشنهاد می‌گردد. در زیر تعدادی از روش‌های موثر درمانی بیماران اسکیزوئید نامبرده شده است.
دارودرمانی: در این نوع درمان داروهای رایج آنتی‌سایکوتیک (ضدروان‌پریشی)، ضد افسردگی و اضطراب توسط روان‌پزشک تجویز می‌شود.
روان‌درمانی: CBT (درمان شناختی و رفتاری) از جمله روش‌های مفید در بیماران اسکیزوئید است. اگر چه این افراد در مراجعه و هماهنگی با درمان‌گر از ابتدا مقاومت می‌کنند اما پس از اینکه بینش ایشان نسبت به‌بیماری تقویت و رشد پیدا می‌کند با همکاری و مطابقت بیشتری نسبت به‌فرایند درمان اقدام می‌کنند. این روش فرد را نسبت به‌تفکرات و رفتارهای مخرب و خارج از نرم آگاه می‌کند و در جهت اصلاح و جای‌گزینی افکار منطقی و درست آموزش می‌دهد.
گروه‌درمانی: نقش مهم گروه‌درمانی در یافتن ویزگی‌های مشترک روانی و از جنس خود در افراد اسکیزوئید است و در بسیاری از این گروه‌ها روابط دوستانه و اشتراک‌خواهی شکل پیدا می‌کند و مهارت‌های اجتماعی فرد تقویت می‌شود.
سخن پایانی
سبک زندگی کلیشه‌ای و نحوه رفتار بیماران اسکیزوئید، سردی هیجانی و نداشتن تمایل به‌معاشرت با افراد عادی و غیر متخصصی که با این بیماری آشنا نیستند، منجر به‌قضاوت‌های بی‌پروا و چسباندن انگ‌هایی از جمله کم‌رویی، بی‌احساسی، بی‌تفاوتی و عجیب و غریب پنداشتن رفتارهای ایشان می‌شود. از طرفی اجتناب از پاسخ درست به‌هیجان‌های محیطی و هم‌چنین خشم و عصبانیتی که به‌ندرت برای آن‌ها اتفاق می‌افتد این بیماران را در ابتلای به بیماری‌های روانی با عواقب خطرناک‌تری مانند اسکیزوفرنی، افسرده‌خویی، اضطراب، وسواس، تهدید می‌کند. بیماران SPD پذیرفته‌اند که مورد قبول اطرافیان نیستند و با زندگی خلوت احساس امنیت و آرامش بیشتری دارند. طبق تحقیقات هوش هیجانی(EQ) در این افراد پایین و بهره‌هوشی از لحاظ شناختی(IQ) در سطح نرمال و در بسیاری از موارد بالا گزارش می‌شود که درصورت تشخیص به‌موقع، فرهنگ‌سازی عمومی و آگاهی اجتماعی، آموزش خانواده‌ها و اطرافیان نزدیک می‌بایست از بروز شرایط جبران‌ناپذیر روانی پیش‌گیری به‌عمل آورد.
زهرا درویشی
روان‌شناس بالینی
فهرست منابع
– انجمن روان‌پزشکی امریکا(1398)، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM5، چاپ اول، تهران: انتشارات ارجمند
– بهشتیان، محمد(1399)، اختلال شخصیت اسکیزوئید چیست، سایت بهشتیان،30 خرداد 1399
– شولتز، دوآن، شولتز و سیدنی آلن (2013)، نظریه های شخصیت، چاپ دهم، تهران: انتشارات ویرایش
از نویسنده مطالب بیشتر بخوانید:
کودک مبتلا به طیف اوتیسم چه ویژگی‌هایی دارد؟
اختلال استرس پس از تروما در دوران کویید۱۹
اختلالات روانی پس از ابتلا به کویید۱۹
پایان پیام/
