آنچه باید در مورد اختلال دو قطبی و نشانه‌های آن بدانید

به گزارش پایگاه خبری موفقیت شناسی، زهرا درویشی روان‌شناس بالینی در یادداشتی نوشت: اختلال دو قطبی «Bipolar Disorder» که به آن جنون ادواری «Manic Depression» نیز گفته می‌شود، نوعی بیماری خلقی روانی است که با دوره‌هایی از افسردگی و مانیک(شیدایی) یا هیپومانیک(نیمه شیدایی) و خلق ترکیبی شناخته می‌شود. در طول دوره بیماری تجربه بیماران از احساس پوچی و ناامیدی، غم و بی‌انگیزگی گرفته تا احساس سرخوشی و احتمال رفتارهای پر‌خطر که در پی انرژی زیاد و اعتمادبه‌نفس کاذب ایجاد می‌شود نوسان دارد.

بر‌اساس DSM5 انواع دو قطبی و اختلال‌های مرتبط شامل دو قطبی نوع 1و2، اختلال ادواری‌خویی، ناشی از مواد و دارو، ناشی از بیماری جسمانی و دوقطبی مرتبط مشخص و نامشخص دسته‌بندی شده است که در این یادداشت به دو قطبی نوع 1 و نوع 2 اشاره می‌کنم.

دو قطبی نوع I: تجربه حداقل یک دوره مانیک(شیدایی) است و اغلب بیماران دوره افسردگی را تجربه می‌کنند، هر چند که امکان نداشتن دوره افسردگی یا بروز افسردگی خفیف در آن‌ها وجود دارد.

دو قطبی نوع II: از یک یا چند دوره افسردگی اساسی و حداقل یک دوره هیپو‌مانی(نیمه شیدایی) تشکیل می‌شود. دوره افسردگی اساسی باید حداقل ۲ هفته، و دوره هیپو‌شیدایی باید حداقل ۴ روز ادامه یابد تا ملاک‌های تشخیصی انجام شود.

نکته: خلق ترکیبی یا «Mixed State» شرایطی است که در آن بیمار نشانه‌ها یا سمپتوم‌های مانیک و افسردگی مانند تحریک‌پذیری، غم و اندوه، بی‌حالی، استرس و نگرانی، سرخوشی را با هم تجربه می‌کند. اینکه کدام علائم در بیماران بیشتر باشد کاملا متغیر و مختص به شرایط هر فرد تفاوت دارد.

سمپتوم‌های دوره افسردگی

– احسای نا‌امیدی و پوچی

– احساس گناه

– احساس غمگینی و بی‌انگیزگی

– افکار خودزنی و خودکشی

– بی‌حالی و بی‌تحرکی

– کاهش اشتها، وزن، یا پراشتهایی و افزایش وزن

سمپتوم‌های دوره مانیک

– تحریک‌پذیری و احساس شادی و سرخوشی

– رفتارهای بی‌پروای جنسی

– افزایش اعتماد به نفس غیر واقعی

– استفاده از الکل یا مواد مخدر

– کم‌خوابی شبانه، سحر‌خیزی و عدم نیاز به خواب کافی

– نداشتن تعادل در کنترل هزینه‌های شخصی یا ولخرجی

– خشم و پرخاشگری بی‌دلیل

– افزایش فعالیت‌های بدنی پر ریسک

– خود بزرگ‌بینی، بلند پروازی و خوش‌بینی بیش از حد

– گفتگوی پرفشار و سریع و پر‌حرفی

– عدم کنترل افکار و رفتار

همه‌گیری و علت پیدایش اختلال دو قطبی

 همانگونه که از نام بیماری مشخص است این اختلال دارای دو فاز روانی کاملا مختلف بوده و می‌بایست از هر قطب ناهنجار و نوسانی بیمار را به‌حالت نرمال و ثبات خلقی رساند. نکته حائز اهمیت این است که در برداشت عمومی بیماری دو قطبی با چند شخصیتی اشتباه گرفته می‌شود، در حالی که هیچ ارتباط معنا‌داری از لحاظ علمی بین این دو گزینه تا کنون مطرح نشده است.

بر اساس مطالعات انجام شده همه‌گیری این بیماری حدود یک تا دو درصد در جامعه است که از اوایل دوران نوجوانی آغاز می‌شود، با این حال ممکن است در سنین کودکی و یا در اواخر بزرگسالی نیز تشخیص داده شود، شیوع دو قطبی نوع I و II و نشانه‌های افسردگی در زنان بیشتر از مردان و مواردی مانند سوء مصرف مخدر و الکل در مردان رایج‌تر از زنان است.

بر طبق مطالعاتی خطر خودکشی در بیماران دو قطبی 15 برابر از کل جمعیت برآورد شده است.

عوامل ژنتیکی و داشتن بستگان درجه یک مبتلا به دو قطبی، تجربه اختلال PTSD (شوک‌های پس از سانحه)، استرس‌های محیطی و خانوادگی، تفاوت‌های بیولوژیکی و در مغز و مشکلات هورمونی، عدم تعادل در نوروترانسمیتر‌ها (انتقال دهنده‌های عصبی) سوء‌مصرف مواد مخدر و یا الکل، طلاق و صدمات عاطفی، سوابق آزاردیدن در دوران کودکی، بیماری‌های جسمی مانند ناراحتی قلبی و عروقی، تیروئید و .. از جمله بارز‌ترین علت‌های ابتلا به بیماری بایپلار است.

همچنین بر اساس DSM5 اختلال اسکیزوفرنی با اختلال دوقطبی احتمالاً ریشه ژنتیکی مشترک و اختلال‌هایی مانند بیش‌فعالی، انواع اضطراب، بیماری‌های کنترل تکانه، بیماری سوء‌مصرف مواد، نیز با این بیماری همپوشانی و در مواقعی به‌صورت همزمان بروز می‌کنند.

درمان اختلال دو قطبی

ابتدای درمان در بسیاری از بیماری‌های روان‌شناختی ممکن است به‌صورت کاملا تخصصی آغاز نشود چرا که برخی از سمپتوم‌ها(نشانه ها) در طول بیماری به یکباره نمود می‌کنند و نحوه تشخیص و درمان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به اضافه اینکه بعضی از بیماران از نشانه‌های سندرم اطلاع ندارند و خود را تندرست و نرمال می‌دانند. بنابراین، تاثیر شیوه‌های درمانی و پاسخ‌دهی بیماران به فرایند درمان کاملا متفاوت است. روش‌های حمایتی و گروه‌درمانی، استفاده از تکنیک‌های آرمیدگی برای کاهش اضطراب، سازماندهی جدید و تغییر در روال زندگی بیمار ، درمان‌های متمرکز بر خانواده، مدیریت استرس، ورزش، تغذیه مناسب، خودداری از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، ضمن چند راه‌حل تخصصی که در زیر بیان شده است در درمان نقش موثری دارد.

درمان دارویی: شامل انواع داروهای تثبیت کننده خلق ( لیتیوم، والپروایت سدیم، کارمازوپین…) و داروهای مرتبط به دوره‌های افسردگی( فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین، ایمی پرامین …) دوره‌های مانیک (رسپریدون، الانزاپین، هالوپریدول و ..) است که توسط روان‌پزشک برای حفظ تعادل خلقی و جلوگیری از بازگشت بیماری تجویز می‌شود.

درمان شناختی رفتاری: بالا بردن سطح آگاهی و بینش بیمار نسبت به تعارض‌ها، و تغییر الگوهای زندگی نوسان خلق و تغییرات دوره‌ای در فاز افسردگی و مانیک در پیشرفت و همکاری و کاهش مقاومت نسبت به درمان‌های مکمل نقش قابل توجهی دارد.

ترسیم نمودار خلق: در این روش بیمار انواع فعالیت‌های روزانه و واکنش‌های مثبت و منفی و نوسان‌های پیش آمده در روحیه و خلق و خو شخصی را بر روی نمودار با زمان‌بندی مشخصی ثبت می‌کند و از این طریق درمان‌گر می‌تواند با ریشه‌یابی عوامل خلق بالا و خلق پایین و سایر نشانه‌های تحریک‌آمیز را در فرد علت‌یابی، بررسی و درمان کند.

الکتروشوک درمانی ECT: نوعی روش تشنجی که بیمار تحت جریان الکتریکی خفیف در مغز قرار می‌گیرد و با تغییرات شیمیایی که در مغز رخ می‌دهد، باعث تعادل در فرد بیمار می‌شود. این نوع درمان در مراحل نهایی و با وخامت اوضاع در کنترل عوامل خطرناک مانند اقدام به خودکشی اثر بخشی مناسبی داشته است.

سخن پایانی

ناپایداری و تغییرات شدید روانی ناشی از افت و خیز خلقی و ناتوانی در عملکرد روزمره، شغلی، تحصیلی و سایر فعالیت‌های زندگی، قدرت تصمیم‌گیری و حتی درک درست از ابتلا به بیماری را برای افراد دو قطبی کاهش می‌دهد و در مواقعی غیرممکن می‌کند.

نتایج تحقیقات روان‌شناسی و روان‌پزشکی و سیر مزمن این اختلال همواره گواه بر این است که بسیاری از بیماران حتی پس از گذراندن پروسه درمان، تجربه برگشت و خیز دوباره به دوره‌های افسردگی و شیدایی را داشته‌اند. از این رو ممکن است این بیماران تا پایان عمر به حمایت‌های خانوادگی و نزدیکان و درمان‌های تخصصی و دارویی نیازمند باشند.

روز جهانی اختلال دو قطبی (World Bipolar Day) هر ساله در ۳۰ مارس برابر با ۱۰ فروردین در زادروز ونسان ونگوگ که خود مبتلا به این اختلال بوده است توسط اعضای شبکه آسیایی بیماری دو قطبی، جامعه جهانی دو قطبی و بنیاد جهانی دو قطبی گرامی داشته می‌شود.

زهرا درویشی

روان‌شناس بالینی

فهرست منابع

– انجمن روان‌پزشکی امریکا(1398)، راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM5، چاپ اول،تهران: انتشارات ارجمند

– اتیکسون، ریتا ال، اتیکسون، ریچارد سی و همکاران، زمینه‌ی روان‌شناسی هیلگارد(1386)، چاپ هفتم، تهران، انتشارات رشد

از نویسنده مطالب بیشتر بخوانید:

چگونه شخصیت‌های اسکیزوئید یا کناره‌گیر را در روابط میان فردی تشخیص دهیم؟

کودک مبتلا به طیف اوتیسم چه ویژگی‌هایی دارد؟

اختلال استرس پس از تروما در دوران کویید۱۹

اختلالات روانی پس از ابتلا به کویید۱۹

چگونه افراد مبتلا به ‌وسواس فکری و عملی تحت تاثیر باور‌های مزاحم قرار می‌گیرند؟

پایان پیام/