تاریخچه موفقیتشناسی
محمدعلی نژادیان: نیاز اولیه انسان برای تفکر در مورد موفقیت این است که شناخت صحیح نسبت به خود، خداوند و جهان پیرامونش داشته باشد و به همین دلیل در مبحث موفقیتشناسی، موضوعات مرتبطی چون «شناخت‌شناسی، انسان‌شناسی، خداشناسی، دین‌شناسی و…» بررسی شده است. در واقع چون انسان موجود پیچیده‌ای است، به همین علت نمی‌توان صرفا با «علم روان‌شناسی» به شناخت و بررسی موفقیت او پرداخت. لذا نیاز است که در درجه اول از طریق «معرفت‌های دینی و فلسفی» به این موضوع پرداخته شود و در مرحله بعد از معرفت‌های دیگر نیز بهره ببرد.
موضوع موفقیتشناسی در «دومین کنفرانس ملی حکمت اسلامی، اقتصاد و مدیریت» که در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین در سال 1401 برگزار شد به‌عنوان مقاله برتر انتخاب شد. همچنین این مقاله در نشریه پژوهش‌های بازاریابی اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی یزد در 14 مرداد 1402 منتشر شد. برای دریافت مقاله اینجا را کلیک کنید.
فهرست مطالب
1- آشنایی با موضوع موفقیتشناسی
2- مبانی و اصول موفقیتشناسی
1- آشنایی با موضوع موفقیتشناسی: موفقيت‌شناسى با نگاهی علمی برای اولين‌بار در یک کتاب توسط محمدعلی نژادیان در سال ١٣٩١ تالیف شده است. یعنی همان‌طور که هر علمی مبانی دارد و از لحاظ (هدف، موضوع و روش) تقسیم و تعریف می‌شود، این موضوع را نیز به همین صورت ارائه نموده و برای رسیدن به تعریف مطلق از موفقیت، نظریه و فلسفه موفقیتشناسی را نیز مطرح کرده است.
مطرح نمودن موضوع موفقیتشناسی
محمدعلی نژادیان: در ابتدا تصمیم داشتم نام این کتاب را (دایره‌المعارف موفقیت در قرن ۲۱) بگذارم ولی زمانی که عمیق‌تر فکر کردم، دیدم تنها دایره‌المعارف موفقیت (قرآن کریم) است. به همین دلیل به فکر نام دیگری برای این کتاب بودم تا این که نام (موفقیتشناسی) به ذهنم خطور نمود و این نام را برگزیدم.
قابل ذکر است تا مورخ 1391/05/22 که پیش‌نویس نهایی این کتاب آماده گردید، در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با نام «موفقیتشناسی» کتاب، مقاله، پایان‌نامه و … به‌طور رسمی ثبت نشده است و حتی به‌طور غیر رسمی نیز اینجانب منبع و مطلبی با این عنوان در ایران ندیده‌ام. لذا می‌توان گفت این مکتوب اولین کتاب تالیف شده و انتشار یافته با نام موفقیتشناسی در ایران است. امیدوارم این اثر بتواند قدمی در ایجاد و ترویج موضوع موفقیتشناسی در راستای پاسخ‌گویی به نیازهای نسل امروز و فردا باشد و زمینه تالیف کتاب‌های ارزنده‌تری را در این مبحث فراهم آورد.
از مسئولان نیز تقاضا دارم با نگاهی علمی به موضوع موفقیتشناسی توجه کنند چرا که می‌تواند تحول و چارچوبی جدید در علوم انسانی به‌وجود آورد و به‌عنوان یک علم جدید در علوم انسانی به نام ایران ثبت گردد! به امید روزی که در همه کشورها به موضوع موفقیتشناسی به‌صورت علمی و دانشگاهی پرداخته شود.
اهمیت موضوع موفقیتشناسی
- موفقیت در همه موضوعات زندگی یکی از نیازهای اساسی انسان است. همچنین از زمان‌های گذشته تا به امروز برخی صاحب‌نظران در سراسر جهان سعی نموده‌اند موفقیت را تعریف نمایند ولی در نهایت اذعان داشته‌اند که موفقیت نسبی است و دلیل آن‌ها این بوده که ممکن است کاری از نظر فردی موفقیت باشد و از نظر فرد دیگری موفقیت نباشد و به همین دلیل نتوانسته‌اند تعریف کامل و درستی از موفقیت بیان نمایند. این دسته از افراد نهایتا موفقیت را رسیدن به اهداف یا رسیدن به آرزوها یا رسیدن به آنچه که انسان دوست دارد و غیره…تعریف نموده‌اند ولی اولین سوالی که باید از این دسته از افراد پرسید این است که اگر فرد از راه نادرست به هدف یا آرزوی خود برسد یا هدف منفی داشته باشد آیا باز هم می‌شود نامش را موفقیت گذاشت؟! لذا این تعاریف بنا به دلائلی که در ادامه شرح داده خواهد شد ناقص است!
- یکی از مشکلات جهان امروز این است که هر نسل با توجه به شرایط فعلی خود و پیشرفت علم و تکنولوژی ادبیات جدیدی را برای موفقیت تعریف می‌نماید و همین موضوع باعث اختلاف نظر بین نسل‌ها و حتی جوامع مختلف می‌شود. حال نیاز است جهت رفع این اختلاف نظرها از موفقیت تعریفی صحیح، کامل و مطلق شود تا تمامی نسل‌ها و جوامع بتوانند آن را ملاک عمل و تشخیص خود قرار دارند. در واقع باید از موفقیت تعریفی شود که از اولین انسان که خلق شده است که همانا حضرت آدم (علیه‌السلام) است تا آخرین فردی که در این دنیا متولد می‌شود را شامل شود. در این راستا بر خود وظیفه دانستم که با دانش اندک خود و با تحقیقات و پژوهش (استفاده از سمینارها و دوره‌های آموزشی مختلف، استفاده از سخنرانی‌های اساتید گران‌قدر، مطالعه کتاب‌ها و مقاله‌های بسیار و…) قدم کوچکی در این مسیر قرار دهم و نتیجه آن تحقیقات و پژوهش‌ها کتاب موفقیتشناسی است.
- قابل ذکر است که اکثر کتاب‌ها، سخنرانی‌ها و سمینارها در سراسر دنیا بیشتر به بعد عملی موفقیت می‌پردازند. یعنی بیشتر بر راه‌های رسیدن به اهداف و آرزوها تاکید دارند که در جای خود بسیار مفید و ارزشمند هستند. اما در کتاب موفقیتشناسی که در یازده فصل و 620 صفحه تالیف شده است سعی کردم با نگاهی علمی موضوع موفقیتشناسی را مطرح نمایم. یعنی همان‌طور که هر علمی از لحاظ هدف، موضوع و روش تقسیم و تعریف می‌شود و مبانی دارد موضوع موفقیتشناسی را نیز به همین ترتیب تعریف و تقسیم ندی نموده‌ام وعلاوه بر بررسی و شناخت راه‌های رسیدن به موفقیت سعی کرده‌ام با ابداع و ارائه مبانی، نظریه و فلسفه موفقیتشناسی و نظریه‌های مختلف دیگر در مورد مسائل مهم زندگی به صورت ریشه‌ای‌تر و سازمان یافته‌تری به ماهیت، حقیقت و تعریف موفقیت بپردازم. تا بتوانم شناخت درستی از موفقیت چه در بعد نظری و چه در بعد عملی ارائه نمایم. زیرا بسیار دیده‌ایم که فرد هدفی را تعیین می‌کند، برای رسیدن به هدف خود هزینه‌های سنگینی را متقبل می‌شود و چه بسا به هدف خودش نیز می‌رسد اما زمانی که به نتیجه حاصل شده رجوع می‌کند می‌بیند آن‌طور که فکر می‌کرد در زندگیش تحول ایجاد نشده و یا احساس نارضایتی می‌کند. از طرفی ممکن است فرد به دلیل عدم شناخت درست از تعریف موفقیت در هنگام اجرای برنامه‌ها و در طی مسیر با مشکل مواجه شود و ضرر و زیان‌های بسیاری را به خود و دیگران وارد کند.
مباحث اصلی موفقیتشناسی (نتایج تحقیق)
- ارائه موضوع موفقیتشناسی
- ابداع و تعریف مبانی موفقیتشناسی
- ارائه نظریه موفقیتشناسی
- ارائه فلسفه موفقیتشناسی
- ارائه تعریف مطلق از موفقیت و شکست در دو بعد خرد و کلان
- ارائه مسیر موفقیت در دو بعد خرد و کلان
- و…
مدت زمان تحقیق در موضوع موفقیتشناسی
تحقیقات در موضوع موفقیتشناسی حدود یک‌سال‌ونیم روزانه حداقل ۸ ساعت کار تحقیقاتی و پژوهشی و تهیه فیش‌های تحقیقاتی بسیار در علوم انسانی و موفقیت انسان و…بوده است.
مباحث مطرح شده در مبانی موفقیتشناسی
- تعریف موفقیتشناسی
- تعریف بخش‌های موفقیتشناسی (تقسیم بندی از لحاظ هدف، موضوع و روش)
مباحث مطرح شده در فلسفه موفقیتشناسی
بر اساس نظریه موفقیتشناسی نیاز بر این هست فلسفه موفقیتشناسی مطرح شود. لذا در این بخش برای ارائه تعریف مطلق و قابل درک از مفهوم موفقیت، فلسفه موفقیتشناسی را مطرح نمودم و در حقیقت تعریف ابعاد (هستی، آگاهی، چرایی، چیستی و چگونگی) برای موفقیت است.
روش تحقیق موضوع موفقیتشناسی
قابل ذکر است که بیشتر تحقیقات به‌صورت کتابخانه‌ای بوده است (یعنی موضوع تحقیق از نظر روش از آغاز تا انتها بیشتر متکی بر یافته‌های تحقیق کتابخانه‌ای بوده است)
مدت زمان تالیف کتاب موفقیتشناسی
شروع تالیف کتاب موفقیتشناسی 1389/11/30 بوده و پیش‌نویس اولیه آن مورخ 1390/10/24 حاضر شده است و جهت بررسی و نظرخواهی خدمت اساتید و صاحب‌نظران محترم ارائه شد ( هر چند اگر ایرادی باقی مانده باشد به‌عهده اینجانب است ) و در تاریخ 1391/05/22 پیش‌نویس نهایی آماده و جهت ثبت و دریافت فیپا به سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ارائه گردید و در نهایت در تاریخ 1391/0/20 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز نشر این کتاب را صادر نمود و در اردیبهشت ۱۳۹۲ در نمایشگاه بین‌المللی کتاب رونمایی شد. همچنین این کتاب بر اساس درخواست نامه شماره ۶۸۰۸ مورخ 1391/12/15 که تسلیم دفتر حقوقی و امور مالکیت معنوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران شد در تاریخ 1391/12/19 به استناد بند ۱ ماده ۲ قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان- مصوب ۱۳۴۸- تحت شماره ۳۷۸۶ جلد یک دفتر گواهی ثبت اثر ادبی و هنری در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (معاونت حقوقی، امور مجلس و استان‌ها ) به نام محمدعلی نژادیان به ثبت رسمی و قانونی رسید و مراتب ثبت آن در روزنامه رسمی به شماره ۱۹۸۱۸ تاریخ 1391/12/24 آگهی شده است .
ایده‌های کاربردی در موضوع موفقیتشناسی ارائه شده است
در این راستا در خصوص موارد فوق الذکر در تالیفات خود، برنامه کتابنامه در شبکه چهار سیما، مصاحبه با خبرگزاری باشگاه خبرنگاران، خبرگزاری آنا و…به مسئولان محترم نظام جمهوری اسلامی ایران چند پیشنهاد عملی ارائه کرده‌ام و پیشنهادات خود را در قالب یک طرح پژوهشی با جزئیات برای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله‌العالی) و مسئولان نظام و دولت دهم و یازدهم ارسال نموده‌ام.
* پیشنهاد اول:
اضافه شدن یک درس با موضوع موفقیتشناسی به واحدهای عمومی دانشگاه‌ها. (البته پایه این درس می‌تواند از مدارس شروع شود و در دانشگاه ادامه یابد)
* پیشنهاد دوم:
با توجه به پتانسیلی که موضوع موفقیتشناسی دارد می‌تواند به‌عنوان یک رشته تحصیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی اضافه شود.
* پیشنهاد سوم:
طرح تاسیس«بنیاد موفقیتشناسی ایران» که دارای زیر مجموعه‌هایی با نام مراکز موفقیتشناسی در حوزه‌های مختلف(علمی، نظامی، سیاسی، اقتصادی، دینی، ورزشی و…) است. برای رسیدن به موفقیت فردی،گروهی و موفقیت کشورها در همه زمینه‌ها شایسته است که این بنیاد تاسیس شود و به‌صورت متمرکز و علمی به تحقیق و پژوهش در خصوص موفقیت افراد،گروه ها و کشورها در همه زمان‌ها ( گذشته،حال و آینده) پرداخته شود. این بنیاد با بررسی، شناخت، کشف و تحلیل شرایط، ویژگی‌ها، ظرفیت‌ها، پدیده‌ها و…که در موضوعات مختلف از جمله دین، سیاست، اقتصاد و… برای رسیدن به موفقیت وجود دارد از منظر موفقیتشناسی بررسی می‌نماید تا همه نسل‌ها بتوانند از این نتایج بهره‌مند گردند.
* پیشنهاد چهارم:
همچنین طرح تاسیس «بنیاد بین‌المللی موفقیتشناسی» را به سازمان ملل متحد و یونسکو ارسال نموده‌ام (ترجمه متن انگلیسی در انتهای کتاب‌های مبانی و اصول موفقیتشناسی و همچنین کتاب موفقیتشناسی فرهنگی و اقتصادی قرار دارد)
* پیشنهاد پنجم:
در تیرماه سال ۱۳۹۳ طی نامه‌ای کلیات طرح اضافه شدن یک شبکه یا برنامه تلویزیونی و رادیویی با نام «موفقیتشناسی» را به جناب آقای مهندس عزت‌اله ضرغامی ریاست محترم صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ارائه نموده‌ام…و در کتاب خود نیز این پیشنهاد را به جناب آقای دکتر محمد سرافراز ریاست بعد از ایشان ارائه کردم.
* پیشنهاد ششم:
این پیشنهاد که برای اولین بار در نشریه موفقیتشناسی مطرح کردم تاسیس (وزارتخانه موفقیتشناسی) است.
* مجله و انتشارات موفقیتشناسی
قابل ذکر است که در سال 1396 اولین مجله و انتشارات با عنوان موفقیتشناسی توسط محمدعلی نژادیان تاسیس شد که در حال حاضر به پایگاه خبری موفقیتشناسی تغییر وضعیت داد.
مبانی و اصول موفقیتشناسی
2- مبانی و اصول موفقیتشناسی: در فصل اول کتاب موفقیتشناسی مبانی و اصول آن مطرح شد که بعد در سال 1393 به دلیل اهمیت این فصل مجدد کتابی با این عنوان که برگرفته از فصل اول کتاب موفقیتشناسی بود تالیف کردم.
تعریف موفقیتشناسی
«معرفت (علم) + شناسی»، معمولا در پی این است که ما چه چیزی را باید مورد مطالعه و شناسایی قرار دهیم. به‌طور مثال: جامعه‌شناسی (جامعه + شناسی)، یعنی ما باید جامعه را مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم و در واقع علمی است که زندگی اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهد. لذا موضوع جامعه‌شناسی زندگی اجتماعی است.
پس می‌توان نتیجه گرفت: موفقیتشناسی (موفقیت + شناسی)، یعنی ما باید موفقیت را مورد مطالعه و بررسی (تحقیق) قرار دهیم. لذا می‌توان موفقیتشناسی را به‌عنوان تحقیقات در مبانی، پایه و ریشه موفقیت انسان تعریف نمود. بنابراین، موضوع موفقیتشناسی، موفقیت انسان است. همچنین اگر در طی تحقیقات موفقیتشناسی، موفق به ارائه نظریه یا نظریه‌هایی شویم که معتبر باشند، بدین صورت موفقیتشناسی اعتبار علمی پیدا می‌کند.
حال سوالی که می‌توان مطرح نمود این است که در چه شرایطی و در کجا می‌توانیم از پیشوند علم یا فلسفه برای موفقیت و موفقیتشناسی استفاده کنیم؟ و کدام صحیح‌تر است؟ علم موفقیت یا فلسفه موفقیت، علم موفقیتشناسی یا فلسفه موفقیتشناسی؟!
این موضوع در فصل سوم کتاب (موفقیتشناسی) برای تببین بهتر بعد از شناخت علمی و شناخت فلسفی مورد بررسی قرار گرفته است ولی در اینجا پاسخ این سوال داده خواهد شد.
می‌توان گفت: اگر بخواهیم علم را به معنی عام آن در نظر بگیریم (همه دانستنی‌های انسان صرف‌نظر از طبیعت و نوع آن‌ها)، بحثی نیست و می‌توان از واژه علم استفاده نمود. همچنین اگر فلسفه را به معنی عام آن در نظر بگیریم (که به معنی تبیین عقلانی یک چیز؛ یعنی چرایی یک واقعه یا یک پدیده و توضیح و تبیین آن‌ها)، در این حالت نیز بحثی نیست و می‌توان از واژه (فلسفه موفقیت) در (بعد چرایی) آن استفاده کرد. لذا بحث در خصوص (علم و فلسفه) به معنای خاص آن است.
در موضوع موفقیت بحث مسائل متافیزیک مطرح است و متافیزیک نیز خود بحثی فلسفی است. از طرفی در علم، فقط واقعیت‌ها بررسی می‌شوند ولی در فلسفه علاوه بر واقعیت‌ها ارزش‌ها نیز مورد توجه است و در تعریف موفقیت ارزش‌ها نیز ملاک است. همچنین در فلسفه اولی بحث بر هستی و چیستی یک چیز مطرح هست. لذا می‌توان موفقیت را در غالب یک بحث فلسفی بررسی نمود. ابعادی که برای موفقیت در ادامه تعریف شده (هستی، آگاهی، چرایی، چیستی و چگونگی) بحث فلسفی است. لذا این قسمت را می‌توان با نام (فلسفه موفقیتشناسی) عنوان نمود.
البته مفهوم علم در حالت خاص نیز قابل تامل است زیرا اگر موفقیت را در قالب نظریه موفقیتشناسی که در ادامه مطرح شده است در نظر بگیریم (منبع، مبداء، راه و مقصد) مشخص است. همچنین اگر ملاک نتیجه (تجارب و آزمون‌ها) را (قرآن کریم) در نظر بگیریم خواهیم دید که نتیجه هر عمل و قانونی مشخص است و افرادی که مثلا از یک قانون خاص پیروی می‌کنند یا عمل خاصی را انجام می‌دهند، در نهایت به نتیجه واحدی می‌رسند. در حالت کلی می‌توان گفت: مثلا نیکوکاران به بهشت و گنهکاران و بدکاران به جهنم می‌روند! حال اگر موفقیتشناسی با بیان نظریه یا نظریه‌های معتبر، اعتبار علمی پیدا کند، در این صورت می‌توان آن را (علم موفقیتشناسی) نیز بیان کرد.
دلیل استفاده از واژه (Successology)
این واژه در فرهنگ لغات انگلیسی وجود ندارد، ولی با توجه به این که لغت (ology) معمولا به‌عنوان پسوند، (شناسی) به کار می‌رود و با توجه به معنی آن، می‌توان از لغت Successology معادل (موفقیتشناسی) استفاده کرد.
همچنین می‌توان معادل لغت (موفقیت شناس) واژه (Successologist) را قرار داد. در واقع موفقیت شناس فردی است که در خصوص موفقیت تحقیق می‌کند، موفقیت پژوه، پژوهشگر موفقیت.
معنی واژه (Ology)
یک کلمه یونانی به معنی (تحقیق) است و در یک تعریف عملیاتی می‌توان گفت Ology جستجو کردن در پایه، ریشه و اصل یک چیز و شناخت اصل و مبداء و علل و اسباب آن است.
بخش‌های موفقیتشناسی (از لحاظ هدف)
موفقیتشناسی را می‌توان مطابق با هدف، موضوع و روش آن به بخش‌هایی تقسیم نمود:
الف- موفقیتشناسی نظری: می‌توان موفقیتشناسی نظری را بررسی و شناخت موفقیت و کشف راه و روش رسیدن به موفقیت و قواعد و قوانین جزئی و کلی موفقیت انسان در همه موضوعات و ارائه نظریه‌های مختلف در خصوص ابعاد گوناگون زندگی تعریف نمود.
ب- موفقیتشناسی عملی: می‌توان موفقیتشناسی عملی را بهره‌برداری از اکتشافات موفقیتشناسی نظری تعریف کرد. قابل ذکر است موفقیتشناسی عملی در این زمانه اهمیت بیشتری پیدا کرده است. می‌توان برای این شاخه، اصطلاحاتی مانند مهندسی موفقیت، تکنولوژی موفقیت و واژه‌های مشابه دیگر که در واقع بیشتر بر راهکارهای موفقیت (راه‌های عملی برای رسیدن به موفقیت) توجه دارند، بیان نمود.
همچنین با توجه به این که تعریف موفقیت را معمولا نسبی می‌دانند و به‌دلیل عدم تعریف جامع و کامل از موفقیت، متاسفانه بعضی از افراد در هنگام عمل با مشکلاتی مواجه می‌شوند، بدون آنکه ریشه آن را بدانند. لذا موفقیتشناسی نظری باید در مرحله اول در پی این باشد که تعریف مطلق از موفقیت ارائه دهد.
بخش‌های موفقیتشناسی (از لحاظ موضوع)
شاخه‌های موفقیتشناسی
موفقیتشناسی را از لحاظ موضوع می‌توان به شاخه‌های مختلفی تقسیم کرد، مانند: موفقیتشناسی دینی، موفقیتشناسی اقتصادی، موفقیتشناسی سیاسی، موفقیتشناسی نظامی، موفقیتشناسی حقوقی، موفقیتشناسی پرورشی، موفقیتشناسی صنعتی، موفقیتشناسی اداری، موفقیتشناسی هنری، موفقیتشناسی ورزشی، موفقیتشناسی شهری، موفقیتشناسی روستایی و…
البته پیش نیاز اولیه برای موفقیتشناسی در همه موضوعات، (موفقیتشناسی دینی) است و تا این موضوع بررسی، درک و کشف نشود، موضوعات دیگر در هدف‌سازی و انتخاب راه و روش و در مسیر خود با بن بست و مشکل روبرو خواهند شد.
حدود موضوع موفقیتشناسی
موفقیتشناسی کلان: می‌توان موضوع موفقیتشناسی کلان را بررسی و شناخت موفقیت و راه و روش رسیدن به موفقیت و قواعد و قوانین کلی و عمومی موفقیت انسان تعریف کرد.
موفقیتشناسی خرد: می‌توان موضوع موفقیتشناسی خرد را بررسی و شناخت موفقیت و راه و روش رسیدن به موفقیت و قوانین جزئی موفقیت در امور کوچک و شخصی افراد، گروه ها، سازمان‌ها و…تعریف کرد.
بخش‌های موفقیتشناسی (از لحاظ روش تحقیق)
با توجه به این که موضوع موفقیتشناسی، موفقیت انسان است و در مورد انسان بحث و بررسی می‌کند. لذا می‌توان موفقیتشناسی را در قالب و قواعد علوم انسانی تفسیر و تعبیر نمود. لذا واضح است که برای روش‌های تحقیق موفقیتشناسی، محقق (موفقیت شناس) می‌تواند از روش تحقیق که در علوم انسانی تعریف شده است، استفاده نماید و البته در بعضی موارد می‌تواند شیوه، وسیله و راه و روش خاصی را برای تحقیق خود ترتیب دهد. در چنین روش تحقیقی همه موارد روش تحقیق با علوم طبیعی یکی است به غیر از تجربه که معمولا در علوم طبیعی از روش آزمایشی استفاده می‌شود و در این مورد بیشتر از روش‌های مشاهده ای استفاده می‌شود و می‌توان آن را به دو دسته تقسیم نمود، روش‌های توصیفی و سندی:
الف- روش های سندی (کتابخانه ای)
استفاده از منابع دینی، تاریخی و علمی، یکی از مهم‌ترین منابع برای موفقیتشناسی کلان و خرد است. لذا با استفاده و استناد از اکتشافات آن‌ها می‌توان به کشف قواعد و قوانینی برای موفقیت پرداخت. (قرآن کریم) معجزه رسول اکرم (ص) یکی ازمنابع مهم و اصلی اطلاعات دینی، معرفتی و حتی تاریخ زندگی و سرگذشت بعضی از اقوام و انسان‌ها در دوره‌های مختلف است و با ذکر عاقبت آن‌ها راه و روش درستی را برای موفقیت انسان ارائه نموده است و عاقبت و مقصد هر راهی به روشنی بیان شده است. (همچنین کتاب‌هایی که در زمینه موفقیت نوشته شده‌اند و یا علومی که در حال حاضر در اختیار ما هست و می‌توانیم در موفقیتشناسی از آن‌ها بهره جوییم، جزء منابع تحقیق محسوب می‌شوند. البته سخنرانی‌هایی که از گذشته و حال به جا مانده است را می‌توان جزء این دسته دانست، حتی ضرب‌المثل‌ها و اشعار نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرند) این روش را می‌توان روش مشاهده غیرمستقیم نیز نامید. قابل ذکر است که (روش کتابخانه‌ای) یک روش مهم و اساسی در موفقیتشناسی است.
ب – روش های توصیفی (میدانی)
یکی دیگر از منابع موفقیتشناسی (تحقیقات میدانی) است که از وسیله‌های مختلف مانند مصاحبه، پرسش نامه و..استفاده می‌شود و با بیانی کمی و کیفی، می‌توان موفقیت انسان را تشریح ونتیجه‌گیری کرد. این روش را می‌توان روش مشاهده مستقیم نامید. همچنین محقق باید از منابع خبری و آموزشی نیز بهره ببرد (سمینارها، سخنرانی‌ها، اخبار، کلاس‌های آموزشی و…) و نسبت به محیط اطراف خود کاملا هوشیار باشد. معمولا تجربه و تفکر محقق در نتیجه‌گیری‌های او موثر است.
نکته 1: در هر تحقیقی باید مسئله مورد تحقیق را کاملا مشخص نمود و باید حدودی برای آن معلوم کرد. همچنین باید از تعاریف دقیق و کامل استفاده شود. اگر مسئله مشخص نباشد و تعریف دقیقی بیان نشود، محقق نمی‌تواند از عهده حل آن برآید. مثلا اگر بخواهیم بگوییم «آیا گروه در جشنواره موفقیت کسب کرد؟» این مسئله روشن و واضح نیست. زیرا مشخص نشده چه گروهی ؛علمی یا گروه ورزشی و… یا چه جشنواره‌ای؟! حال اگر بخواهیم مسئله ما قابل حل باشد باید آن را به این صورت درآوریم : «آیا گروه علمی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1391 در جشنواره خوارزمی موفقیت کسب کرد؟ »
نکته 2: محقق باید در نظر داشته باشد، مفاهیمی که بر اثر تحقیق در می‌یابد، با دقت هر چه تمام‌تر بیان کند. زیرا اگر چنین نکند، دیگران درست به مفاهیم او پی نخواهند برد و در نتیجه آن، بسط علم میسر نخواهد بود. لزوم بیان دقیق سبب شده است که در هر علمی اصطلاحات و علائم معلومی به کار رود و زبان مخصوصی به‌وجود آید. لذا در موفقیتشناسی نیز باید این امر در نظر گرفته شود. بنابراین، یکی از لوازم تحقیق استعمال کلمات دقیق است.
نکته 3: چون واقعیت‌ها هیچ‌گاه از یکدیگر مستقل و جدا نیستند، شناخت هر واقعیتی مستلزم شناخت روابط علت و معلول است. لذا در نظر داشتن (قانون علیت) در نتیجه‌گیری‌ها بسیار موثر است.
نکته 4: بارها در علوم مختلف چنین اتفاق افتاده است که چند محقق با روش علمی یگانه‌ای به موضوع یگانه‌ای نگریسته اند ولی به سبب تفاوت ملاک‌های خود، به نتایج متفاوتی رسیده‌اند. به‌طور مثال ممکن است که پژوهش دو محقق درباره انسانی که به موفقیت مالی رسیده به دو تعریف متفاوت منجر شود: یکی اعلام دارد دلیل موفقیت فرد مورد تحقیق اعتقادات دینی و ریزبینی آن بوده و یکی دیگر پشتوانه مالی و سعی و تلاش بیش از حد او را اعلام دارد.
نکته 5: کلا محققان برای شناخت یک موضوع، نمی‌توانند همه مصداق‌های آن را مطالعه کنند. از این رو تنها برخی از مصداق‌ها را به‌عنوان نمونه برمی‌گزینند و به مطالعه آن‌ها اکتفا می‌کنند و نتیجه‌گیری می‌نمایند (استقرا: از جزئی به کلی پی بردن). به‌عنوان مثال برای دانستن نظر جوانان یک شهر نسبت به موفقیت مالی، می‌توان به جای رجوع به تک‌تک جوانان شهر، فقط به تعدادی از آنان مراجعه نمود. بی‌گمان محقق باید از مصداق‌های موضوع مورد نظر خود چنان نمونه‌گیری کند که نمونه‌های او تنوعات مصداق‌ها را دربرگیرند. محققی که نظر جوانان یک شهر را درباره موفقیت مالی خواستار است، باید بکوشد که تنها جوانان وابسته به طبقه اجتماعی یا دسته سنی معینی را برنگزیند، بلکه نمونه‌هایی از همه انواع خانواده‌ها، صنف‌ها، طبقه‌ها و دسته‌های سنی انتخاب کند.
دو عامل مهمی که حتما باید در موفقیتشناسی مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد:
- عوامل درونی موثر در موفقیت انسان.
- عوامل بیرونی موثر در موفقیت انسان است که در کتاب موفقیتشناسی به‌طور تفصیلی توضیح داده شده است[2].
[1] قابل ذکر است که مفهوم و کلمه «جامعه‌شناسی» حدودا هشتاد سال پیش برای اولین‌بار توسط زنده یاد جناب آقای دکتر «غلامحسین صدیقی» وارد زبان فارسی شده و نخستین کتاب منظم «جامعه‌شناسی» به قلم شیوای زنده یاد جناب آقای دکتر«یحیی مهدوی» انتشار یافته است. همچنین اولین فردی که واژه جامعه‌شناسی (Sociology) را به‌کار برده است آقای «آگوست کنت» فیلسوف فرانسوی است و گفته می‌شود آغاز به‌کارگیری این واژه از سال 1824 میلادی است و تا قبل از این اصطلاح از «فیزیک اجتماعی» استفاده می‌کردند.
[2] قابل ذکر است کتاب زمینه جامعه‌شناسی اثر «آگ برن و نیم کف»، اقتباس دکتر امیرحسین آریان‌پور، نشر گستره که در خصوص جامعه‌شناسی است، در تعاریف و تقسیم‌بندی‌های فوق‌الذکر برای مولف بسیار الهام‌بخش و مورد استفاده بوده است.
مقدمه‌ای بر نظریه موفقیتشناسی
- ما در قرنی زندگی می‌کنیم که رشد و توسعه دانش بشری در هر لحظه افزایش می‌یابد و به طبع موضوعات، مشکلات و حوادث جدیدفکر انسان‌ها را هر روز به خود بیشتر از گذشته مشغول می‌نماید و پیشرفت تکنولوژی و توجه بیش از حد به شاهکارهای انسانی اغلب اوقات باعث می‌شود برخی افراد از دیگر واجبات و مهمات زندگی غفلت کنند و از یک رشد همه‌جانبه بهره‌مند نشوند و به‌دلیل همین عدم شناخت کافی است که امروزه حتی در اکثر کشورهای به اصطلاح توسعه یافته شاهد ناهنجاری‌های (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی و…) هستیم. لذا نیاز اولیه انسان برای تفکر در مورد موفقیت این است که شناخت صحیح نسبت به خود، خداوند و جهان پیرامونش داشته باشد و به همین دلیل در مبحث موفقیتشناسی، موضوعات مرتبطی چون «شناخت‌شناسی، انسان‌شناسی، خداشناسی، دین‌شناسی و…» بررسی شده است. در واقع چون انسان موجود پیچیده‌ای است، به همین علت نمی‌توان صرفا با «علم روان‌شناسی» به شناخت و بررسی موفقیت او پرداخت. لذا نیاز است که در درجه اول از طریق «معرفت‌های دینی و فلسفی» به این موضوع پرداخته شود و در مرحله بعد از معرفت‌های دیگر نیز بهره ببرد.
- ادامه متن به زودی نوشته می‌شود…