اختلال استرس پس از تروما در دوران کویید19

به گزارش پایگاه خبری موفقیت شناسی، زهرا درویشی روان‌شناس بالینی در یادداشتی نوشت: با اعلام شرایط اورژانس سلامت عمومی و زنگ‌خطر برای آینده بهداشت روانی مردم، پیش‌زمینه و استعداد ابتلا به انواع این بیماری‌ها چه برای افرادی که به کویید 19 دچار شده‌اند و چه کسانی که از ابتلا به این ویروس در امان مانده‌اند وجود دارد. یکی از انواع بیماری‌های روانی شایع و با احتمال بالا در دوران همه‌گیری، اختلال استرس پس از تروما (PTSD) است که با توجه به اهمیت آن، موضوع بحث این یادداشت است. اگر چه روبه‌رو شدن با یک رویداد تنش‌زا همیشه گواه قطعی برای تجربه ابتلا به این بیماری نیست، اما در بسیاری از مواقع به‌دلیل سکوت و انزوای بلندمدت بیمار و رنج فراوان از آثار به‌جامانده از بیماری، تا مدت‌ها از انواع حمایت‌های خانوادگی، اجتماعی و همچنین کمک‌های روان‌درمانی باز می‌ماند و دچار سردرگمی و مزمن شدن شرایط اختلال روانی می‌گردد.

اختلال استرس پس از تروما (PTSD)

اختلال استرس پس از تروما یا سانحه Post Traumatic Stress Disorder به سندرمی گفته می‌شود که در اثر تجربه و ماندگاری یک رویداد آسیب‌زا و تلخ مانند از دست دادن عزیزان و سوگواری، صدمات جسمی، تجاوز جنسی، انواع بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله، جنگ، سانحه رانندگی، بیماری‌ها، و هر گونه اتفاق غیرمنتظره‌ای که  با گذشت روزها یا هفته‌ها یا حتی ماه‌ها پس از اتفاق برای فرد ایجاد تنش و تا مدت‌ها با احساس درماندگی، حملات پانیک و بسیاری از علائم جسمی و روانی دیگر نمود پیدا می‌کند.

عواملی که باعث ایجاد استرس پس از سانحه در دوران کرونا می‌شود

سیر طولانی مدت  شیوع ویروس کویید 19 و پیامدهای منفی پس از آن ابعاد روان‌شناختی مردم جهان را به‌طرز باور نکردنی تحت تاثیر قرارداده است. داشتن اندکی استرس در زندگی روزانه علاوه‌بر اینکه برای انسان مفید است بلکه مقاومت فرد را نسبت به ناملایمی‌های روزانه افزایش می‌دهد. نتایج علمی پژوهشگران انجمن روان‌پزشکی آمریکا تغییرات فیزیکی در ناحیه هیپوکامپ ناشی از ترشح بیش از اندازه هورمون‌های استرس‌زا که تحت تاثیر ضربات روحی ناگهانی یا استرس‌های همیشگی ایجاد می‌شود را اثبات می‌کند. شواهد به‌جا مانده پس از ابتلا به ویروس کرونا  نشانه‌هایی در بازه زمانی بین دو هفته تا سه ماه از اختلال روانی PTSD را نشان می‌دهد. اغلب این نشانه‌ها در زنان و همچین در افرادی که سابقه بیماری روانی دارند بیشتر مشاهده شده است. همچنین در بهبود یافتگان کویید 19 و یا افرادی که در سوگ از دست دادن عزیزانشان بر اثر کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر از سایرین یافت شده است. علا‌ه‌براین، می‌توان به عواملی مانند ویژگی‌های ژنتیکی و پرسونالیتی فرد، کاهش منابع مالی و اقتصادی ناکافی برای پروتکت کردن خانواده‌ها در زمان بیکاری، افزایش اختلاف و خشونت‌های خانگی در دوران قرنطینه، کمبود حمایت‌های اجتماعی و عاطفی، داشتن مشاغل پراسترس و فرسایشی، مصرف بالای دخانیات و الکل برای سرکوب فشارهای روانی این دوران وحشت و اشتغال ذهنی بیمارگونه نسبت به همه‌گیری اشاره کرد.

نشانه‌های اختلال PTSD 

اختلال PTSD با رویدادهایی همراه است که خارج از آستانه تحمل و کنترل  روانی افراد ایجاد می‌شود و هر چقدر ابعاد حادثه با شدت و خشونت بیشتری همراه باشد و یا عواقب تاثیرگذارتری را به همراه داشته باشد، قطعا می‌تواند در کنترل بیماری و روند درمان موانع بیشتری ایجاد کند. برخی از شایع‌ترین نشانه‌ها در PTSD به شرح زیر است:

• ترس و نگرانی از تکرار دوباره رویداد آسیب‌زا
• ایجاد بهت‌زدگی، یادآوری و تکرار ذهنی رویداد تلخ
• از بین رفتن روتین در خورد و خوراک
• ابتلا به بیماری‌های روان تنی
• حس تنفر یا دوری‌گزینی نسبت به اطرافیان
• کاهش عملکرد در زمینه‌های شغلی، تحصیلی، روابط اجتماعی
• فرار از افراد یا مکان‌هایی که یادآور رویداد هستند
• احساس بی‌قراری، سردرگمی و بی‌اعتمادی به دیگران
• ایجاد حالات فیزیکی مانند تپش قلب، تعریق شدید، گر گرفتی، مشکلات تنفسی، مشکلات گوارشی، در هنگام بازسازی رویداد
• نشخوار افکار منفی و سرزنش بیش از حد خود
• اختلال در چرخه خواب و ایجاد کابوس‌های شبانه
• افکار خودکشی
• ناآرامی و بی‌قراری و انتظار دائمی برای شنیدن اخبار بد

تشخیص و راه‌های بهبود اختلال استرس پس از سانحه

چنانچه فرد رویداد آسیب‌زایی را تجربه کرده باشد که این رویداد بیش از یک ماه در وی ایجاد استرس و نگرانی کند و به صورت مداوم فرد Flashback (بازگشت به گذشته) داشته باشد و عملکرد طبیعی او در قبال وظایف روزمره‌اش کاهش پیدا کند، اختلال استرس پس از سانحه تشخیص داده می‌شود. سندروم PTSD  با علائم فیزیکی، تغییرات خلقی و افکار مزاحم، فاصله اجتماعی و دوری گزینی همراه است. در شرایط مختلف به‌صورت حاد که کمتر از سه ماه یا به‌صورت مزمن بیش از شش ماه و یا به فرم تاخیری که ممکن است نشانه‌های بیماری پس از ماه‌ها یا سال‌ها نمود پیدا کند شناخته می‌شود.

نکته حائز اهمیت این اختلال در نحوه برقراری ارتباط با فرد بیمار است، چرا که پس از تحمل تنش روانی ایجاد شده معمولا حس اعتماد و اطمینان نسبت به دیگران کاهش می‌یابد و اغلب در روابط اجتماعی و حتی رابطه با آشنایان و دوستان قدیمی احساس امنیت در ایشان کمتر می‌گردد.

از آنجایی که اختلال استرس پس از تروما هم بر روی نحوه تفکر و خلق و هم بر روی رفتار و کردار فرد تاثیر می‌گذارد، سیر درمان کندتر و گاهی وقت ها علائم شدید را می‌توان فقط در فرد کاهش داد. در زیر به برخی از اثربخش‌ترین و رایج‌ترین رویکردهای درمانی اشاره شده است:

• فاصله گرفتن از منابع یادآور آسیب و رویداد تلخ
• مهارت‌آموزی و مدیریت استرس برای کنار آمدن با شرایط پیش آمده
• عضویت در گروه‌های حمایتی که دچار استرس و صدمات مشترکی هستند
• ورزش‌های آرام‌بخش مانند تای‌چی، یوگا، مدیتیشن، آب درمانی
• برون‌ریزی احساسات و درد و اندوه خود برای دیگران
• درمان‌شناختی رفتاری (CBT): متخصصین سلامت با تغییر در افکار و دنیای ذهنی فرد و جایگزینی باورهای درست تصور بیمار را نسبت به مشکل او بازسازی می‌کنند.
• رفتار درمانی: یکی از روش‌های رایج و با کاربردی مفید و موثر در اختلال PTSD مواجهه درمانی و روبه‌رو کردن بیمار با منابع تنش‌زای گذشته است که در بلندمدت می‌تواند باعث کنار آمدن و عادی‌سازی او با موضوع وحشت‌آور شود.
• دارو درمانی: این روش در تخصص روان‌پزشک است و اغلب با تجویز داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و داروهای سه حلقه‌ای که ضد افسردگی و کنترل کننده اضطراب و استرس هستند نیز توصیه می‌شود.
• باز پردازش حرکات چشم و حساسیت‌زدایی (EDMR): تکنیکی موفق در راهبردهای درمان اختلال استرس پس از سانحه است که به‌واسطه هماهنگی حرکات چشم با مغز در خصوص یادآوری حادثه تلخ و آسیب پیش آمده تاثیر قابل توجه‌ای داشته است.
• روان‌کاوی، گروه درمانی، خانواده درمانی و فیزوتراپی، مددکاری اجتماعی و فرهنگی… روش‌های درمانی دیگری هستند که متناسب با شرایط بیمار توسط روان‌پزشک و روان‌شناس به کار گرفته می‌شود.

 سخن پایانی

بیشتر انسان‌ها در دوران زندگی با صدمات و وقایع بسیار تلخ و جبران‌ناپذیری رو‌به‌رو می‌شوند ولی طبق برآورد‌های علمی در حدود 8 درصد از آن‌ها به سندرم  PTSD مبتلا می‌شوند. این اختلال زمانی زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد که شدت صدمه وارد شده از تحمل و ظرفیت معقول فرد بیشتر باشد و توانایی مقابله، پذیرش و ایمنی او پاسخگو به شدت واکنش‌ها نباشد. با وجود بحران پاندمی در آینده شاهد افزایش تعداد بیشتری از مبتلایان به این اختلال خواهیم بود که می‌تواند درصد قابل توجه و نگران کننده‌ای از لحاظ روان‌شناختی در سراسر دنیا باشد. با پیشرفت‌های که در تکنیک‌های گوناگون درمانی شاهد هستیم و با تشخیص به موقع و درست، تلاش و پیگیری بیمار، بالا بردن سطح دانش و آگاهی بیمار نسبت به اختلال، همکاری دقیق با درمان‌گر، هم می‌توان نسبت به درمان کامل خوش بین بود و هم از بروز اختلالات مرتبط مانند افسردگی و اضطراب، یا شدت بیماری پیشگیری لازم را به عمل آورد.

زهرا درویشی

روان‌شناس بالینی

فهرست منابع:

• زمینه‌ی روان‌شناسی ارنست هیلگارد
• شهیاد، شیما، محمدتقی محمدی(1399)، آثار روان‌شناختی گسترش بیماری کوئید19 بر وضعیت سلامت روان افراد جامعه، طب نظامی، اردیبهشت 1399، شماره2، دوره22، صفحه (192-184)
• روحانیان، محمدعلی(1399)، اختلال استرس پس از سانحه چیست؟، سایت درمانکده، 13 تیر 1399
• اختلال استرس پس از سانحه، سایت هنر زندگی

پایان پیام/